Tarihsel ve Yaşamsal Kesişmeler: Basmane Oteller Bölgesi
Tarihsel süreçte, konut, ticaret, konaklama gibi farklı işlevler ile kozmopolit İzmir’deki farklı kültürlerin birbirine değdiği bir alan olan Oteller Bölgesi, günümüzde hala farklı coğrafyalar arasında bir kesişme alanıdır.
Yrd. Doç. Dr. EMEL KAYIN -DEÜ Mimarlık Fakültesi
19.yüzyıldan başlayarak Avrupa’dan Osmanlı İmparatorluğu’na taşınan modern bir kurum olan otellerle tanışan İzmir, kozmopolit yapısının etkisiyle bu yeni kurumu kolay benimsemiştir. Avrupa kökenli toplulukların yaşam alanı olan kıyıda Batı tarzı mimari akımlar ve işlevlere göre inşa edilmiş, Kraemer Palas, Grand Huck Otel, Londra Oteli gibi tesisler, kentin ilk otellerini oluşturmuştur. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde ise Kemeraltı, avlulu şemalarıyla han geleneğini çağrıştıran Hacı Hasan, Meserret, Evliyazade Otelleri gibi tesislere yer vermiştir. Kentin ulaşım, alt yapı, sanayi gibi her alanında modernleşme çabasında olduğu bu dönemde otellerin yer aldığı bir diğer bölge ise Basmane’dir. Batı Anadolu’nun verimli ovalarından gelen ürünlerin liman aracılığıyla Avrupa’ya aktarılması, yabancı bir yatırım olarak inşa edilen Basmane Garı’nı artalanı ile kent arasında bir kapı durumuna getirirken, Basmane bölgesi konut ve ticaretin yanı sıra konaklama işlevini de üstlenmiştir.
Basmane bölgesindeki tarihi otel oluşumu Oteller Sokağı ile gündeme gelmiş olsa da, bölgedeki konaklama işlevinin sınırları daha büyüktür. Kıyı ve Kemeraltı’ndaki otellerden farklı olarak Basmane otelleri daha ziyade konuttan dönüşerek gelişmiş; bölgedeki Dibek Sokağı (1296 Sokak) süreç içinde “Oteller Sokağı” olarak anılmaya başlamıştır. Kentin önemli ailelerinin konutlarının bulunduğu alanda konut-otel dönüşümü gelişirken, Kemeraltı’nda olduğu gibi burada da üst düzey aileler otellere adlarını vermiştir. Oteller Sokağı’nın girişindeki Uşakızade ailesine ait Sadık Bey (Yeni Sadık Bey) Oteli ve Anafartalar Caddesi üzerinde otel olarak inşa edilmiş olmasıyla önem taşıyan Cihan Palas (Emniyet) Oteli ile Hatuniye Meydanı’ndaki Tevfik Paşa’nın adını alan Tevfik Paşa (Akseki) Oteli, konut-otel dönüşümünün başlangıç halkasına ait olmaları dolayısıyla önemlidir. Oteller Sokağı’ndaki konut-oteller, İzmir evlerine ait tipik özellikleri ve etkileşim özelliklerini gösteren mimarileri ile dikkat çekmektedir. Ana eksenlerin dışındaki sokaklar üzerinde de geçmişten bugüne dinamik bir yapı gösteren bir otel gelişmesinin varlığı söz konusudur.
İzmir’de kıyı bandındaki tarihi otellerin 1922 yangını ve sonraki süreçlerde ortadan kalkması ve Kemeraltı’nda Anafartalar Caddesi’nin Hükümet Konağı’na yakın kesiminde yer alan tarihi otellerin tahrip edilmeleri, erken evreden beri konaklama hizmetini kesintisiz sürdüren Basmane’deki otel oluşumunu önemli hale getirmektedir. Basmane İstasyonu ve Kemeraltı Çarşısı’nın varlığının yanı sıra, 1936’dan itibaren İzmir Enternasyonal Fuarı ve Kültürpark’ın açılması buradaki otel işlevini yaşatmıştır. 1950’lerden sonra yoğunlaşan göç olgusu bölgenin sosyo-ekonomik yapısını dönüştürürken, tarihi doku çöküntü sürecine girmiş; İzmir Enternasyonal Fuarı ve Kültürpark’ın 1980 sonrasında belirginleşen yıpranması da bu etkiyi çoğaltmıştır. Oteller Sokağı’nda, “Pamukkale, Yeşil Bitlis, Konya-Denizli-Anadolu” gibi otel adları göç olgusunu yansıtırken, bölge yakın dönemde mültecileri de konuk etmiştir.
2000’li yıllarda İzmir kentinin Osmanlı İmparatorluğu otel tarihindeki öncü konumu bilimsel çalışmalarla ortaya konulurken bu değerin mekansal karşılığını oluşturan tarihi oteller de gündeme gelmiştir. Oteller Sokağı’nın cephe sağlıklaştırması Konak Belediyesi tarafından yapılmış ve bölge koruma amaçlı imar planlarında “Oteller Bölgesi” olarak işlenmiştir. Kentteki tarihsel potansiyelin turizm lehine değerlendirilmek istendiği günümüzde, tarihi oteller önemli bir olguyu teşkil etse de bu yapıların iyileştirilmesi için gereken kapsamlı restorasyonlar henüz başlatılamamış durumdadır.
Tarihsel süreçte, konut, ticaret, konaklama gibi farklı işlevler ile kozmopolit İzmir’deki farklı kültürlerin birbirine değdiği bir alan olan Oteller Bölgesi, günümüzde hala tarihi olanla yeni arasında, konut, ticaret ve konaklama aktiviteleri arasında, farklı sosyo- ekonomik sınıflar arasında, hatta göç olgusu dolayısıyla farklı coğrafyalar arasında bir kesişme alanıdır. Basmane Oteller Bölgesi ve Oteller Sokağı’nın İzmir kenti için taşıdığı kültürel ve mekansal değer özenle işlenmelidir.
