İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Binası
Yeni Sanat’ın Pasaport’taki temsilcisi
1922 yılındaki yangından geriye kalan ender binalardan birisi olan ve bugün İl Kültür ve turizm Müdürlüğü binası olarak kullanılan yapı, "romantik süsleme akımı" olarak anılan "Art Nouveau" stilinin yansımalarını taşır
Yazı: Kaan Erge / İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
“Körfezin gelini”ni “Ateşin gelini”ne çeviren yangın hiç kuşkusuz İzmir kentinin mekânsal görünümünde onulmaz yaralar açar. Kentin zenginliğini sağlayan ticaretin kalbinin attığı Gümrük ile Pasaport arasındaki alanda bulunan birçok bina da yangında kül olur. Bu bölgede ayakta kalan ve günümüze kadar gelen ender yapılardan biri de günümüzde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü olarak hizmet veren binadır.
1891’den 1919’a kadar İzmir Ticaret Borsası olarak etkinliğini sürdüren, işgal yıllarında Yunan Milli Bankası olarak kullanılan ve işgalin sona ermesinden sonra çok uzun yıllar İzmir Merkez Postanesi ve Paket Postanesi olarak hizmet veren iki katlı yapı 1890 - 1910 yılları arasında tüm Avrupa'yı etkisi altına alan ve "romantik süsleme akımı" olarak anılan Art Nouveau stilinin yansımalarını taşır.
İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşundan dört gün sonra 13 Eylül 1922 günü Basmane semtinde başlayan yangın, güneyden sahile doğru esen rüzgârın da etkisiyle hızla yayılıp kentin dörtte üçünü tahrip eder.
Ermeni Mahallesi tamamen yanarken, Rum ve Levanten mahallelerinin büyük bir kısmı da yok olur; Frenk mahallesinden yalnızca Belle Vue (Kordon) üzerindeki yapılardan bazıları ayakta kalır. Kordon’da faaliyet gösteren Avcılar Kulübü, Sporting Club ve Tiyatrosu, İzmir’in ilk sineması olan Pathe Sineması, Kraemer Tiyatrosu, İzmir’in en ünlü otellerinden Hotel Huck, Kraemer Palas ve Hotel Smyrna Palas, Club de Paris ve Club de Jardin gibi kentin sosyal ve kültürel yaşamında önemli yer tutan yapılar da çaresizce alevlere teslim olur.
Kıyı boyunca yaklaşık iki buçuk kilometre uzunluğunda ve bir kilometre enindeki bir bölgeyi etkisi altına alan yangın, geriye 2,5 milyon metrekarelik simsiyah ve korkunç bir harabelik bırakır.
“Körfezin gelini”ni “Ateşin gelini”ne çeviren yangın hiç kuşkusuz İzmir kentinin mekânsal görünümünde onulmaz yaralar açar. Kentin zenginliğini sağlayan ticaretin kalbinin attığı Gümrük ile Pasaport arasındaki alanda bulunan birçok bina da yangında kül olur. Bu bölgede ayakta kalan ve günümüze kadar gelen ender yapılardan biri de günümüzde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü olarak hizmet veren binadır.
1891’den 1919’a kadar İzmir Ticaret Borsası olarak etkinliğini sürdüren, işgal yıllarında Yunan Milli Bankası olarak kullanılan ve işgalin sona ermesinden sonra çok uzun yıllar İzmir Merkez Postanesi ve Paket Postanesi olarak hizmet veren iki katlı yapı 1890 - 1910 yılları arasında tüm Avrupa'yı etkisi altına alan ve "romantik süsleme akımı" olarak anılan Art Nouveau (*) stilinin yansımalarını taşır.
Binanın dış cephesinde, dövme demir parmaklık elemanları, çarpıcı kapı saçağı ve söveleri çevreleyen bezemeler de Art Nouveau stilinin tipik ve çarpıcı örneklerindendir.
Giriş katında duvarlara gömülü büyük demir kasalar binanın borsa ve banka olarak kullanıldığı dönemlerin adeta tanığıdır.
Binanın giriş katında görülen, dokuz adet koçboynuzunu anımsatan İon tarzı başlıklı ve yivli gövdeli dökme çelik sütunlar sadece üst kata destek sağlamayıp aynı zamanda mekâna tarihsel bir hava da vermektedir. Giriş katının yüksek tavanları dikkat çekici yoğun alçı süslemelerle bezenmiştir.
Süslemelerde yumurta-ok silmelerinin, meander motiflerinin -ki adını Ege Denizi’ne kıvrıla kıvrıla akan ve eski adı Meandros olan Menderes Nehri’nin kıvrımlarından alan bir çeşit dik açılı ya da yuvarlak kıvrımlı süslemelerdir- ve palmetlerin cömertçe kullanıldığı görülmektedir. Ferforje avizelerin sarktığı alçı bezemeli tavan göbekleri iç mekânı zenginleştiren diğer unsurlardır.
Birinci kata, ahşap bir merdivenle çıkılmakta ve merdiven korkuluklarında hoş yaprak motifleri göze çarpmaktadır. Ulaşılan camekânlı giriş kapısında ise geometrik formlar mevcuttur. Binanın birinci katının tavanlarında yine alçı süslemeler ve pencerelerdeki dövme demir parmaklıklar dikkat çekicidir.
Uzun yıllar Paket Postanesi olarak kullanılan bina, 1996 yılında dönemin Turizm Bakanı Işılay Saygın’ın girişimleriyle Turizm Bakanlığı’na kazandırılmış ve iki yıllık bir restorasyon işlemi sonucunda 1998 yılının Temmuz ayında İl Turizm Müdürlüğü olarak hizmete girmiştir.
İkinci derece sit kapsamında olan binanın restorasyonu Turizm Bakanlığı’na mensup teknik elemanlar tarafından özveriyle gerçekleştirilmiş ve onarım çalışmaları sırasında taban döşemelerinden tavan süslemelerine kadar her şeyin aslına uygun yenilenmesine dikkat edilmiştir.
Art Nouveau: 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başında, Avrupa’da “Herkes için sanat, her yerde sanat” sloganı ile ortaya çıkan Art Nouveau (Ar nuvo olarak okunur ve Fransızca “Yeni Sanat” anlamına gelir) dekoratif süslemelerin ön plana çıktığı, kıvrımların, çiçek ve bitki desenlerinin, vitrayların sık sık kullanıldığı bir mimarlık akımıdır. Klasizme sırtını dönen Art Nouveau sanatçıları ilhamı öncelikle doğada aramışlar, bitkisel motifleri, kadın figürlerini, kıvrılan bükülen çizgileri akımın etkilediği her alanda kullanmışlar, bitkileri ve hayvanları düzenli kompozisyonlarda statik bir formda kullanan eskilerin aksine doğanın dinamik kuvvetlerini dile getirilmeye çalışmışlardır. Demirin yapı malzemesi olarak kullanılması (1889 Paris Fuarı için yaptırılan Eiffel Kulesi) mimari için önemli bir devrim hareketi olmuştur. Demir; metro girişlerinde, yapıların değişik bölümlerinde, günlük yaşam araç ve objelerinde hem fonksiyonel hem de süs olarak (ferforje) değerlendirilmiştir.
KAYNAKÇA / REFERENCES
Serçe, E., Yılmaz, F., Yetkin, F., Küllerinden Doğan Şehir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir, 2003 Aksoy, Y., Smyrna İzmir Efsaneden Geleceğe, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir, 2002 Gökdemir, O., İzmir Kent Tarihi, Cumhuriyet İzmir’i, İzmir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, İzmir, 2009 İzmir Mimarlık Rehberi 2005, Mimarlar Odası İzmir Şubesi, İzmir, 2005 Turani, A., Sanat Terimleri Sözlüğü, Toplum Yayınevi, Ankara, 1980 İzmir Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı: 1, Şenocak Yayınları, İzmir, 2008 Saltuk, S., Arkeoloji Sözlüğü, İnkılap Kitapevi, İstanbul, 2003 WowTurkey
