Tarihin izleri
Çok önemli ticari konumu, kent merkezine yakınlığı, çevresindeki yapılarla oluşturduğu dokusal uyum nedeniyle günümüze kadar ulaşabilen İzmir Osmanlı Bankası yapısı, İzmir’in kentsel kimliğinde önemli bir yere sahiptir.
Yazı: Kemal Pehlivanoğlu / Mimar-Göstergebilimci
Fotoğraflar: Derya Şahin / Onur Şan
“Yok birbirimizden farkımız.” Osmanlı Bankası’nın bir dönemler reklam mottosu olan bu sözleri hepimiz hatırlıyoruz. Bu sözleri anımsatan O’na karşılık gelen anıt yapı ise şimdiki Konak Pier karşısında, kara tarafında yer alan ve İzmir Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarihi yapısının hemen karşısındaki, restorasyonu İnşaat Mühendisi Mahir Kaplan tarafından yapılan şimdiki Garanti Bankası’dır.
Konak mevkiinde yer alan bu tarihi yapı 1926’da İtalyan asıllı Mimar G.Mongeri tarafından yapılmıştır. İzmir Osmanlı Bankası İzmir Şubesi tarihi yapısı, Birinci Ulusal Mimari dönemi yapılarındandır. Camlı tavanlı banka holü muhteşemdir. Cephe süslemeleri ve üstü kapalı bir teras olarak projelendirilmiş olan en üst katıyla birlikte tarihi yapı, yine mimar G. Mongeri’nin elinden çıkmış ve Ankara’da yer alan Osmanlı Bankası’nın benzeridir.
Teras katı, sonraki yıllarda, yapının mimari karakterine aykırı gelen doğramalar ile kapatılmış, özgününde banka ile birlikte tasarlanmış olan komşu parseldeki iş hanı ise sonradan yıkılarak yerine bir şube binası inşa edilmiştir. Bankanın kapısı son yıllarda değişikliğe uğramıştır. İnsanın gözüyle gördüğünü hatırlaması onu hatırası yapması ne değerlidir!
Döneminde yeni açılan birçok bulvar gibi Fevzi Paşa Bulvarı’nın da deniz tarafındaki başlangıcında köşe başını tutan bu tarihi yapı üç katlı olup, Cumhuriyet Bulvarı ile kesiştiği köşede üç köşeli bitişli kule yapısıyla bulvarı köşe taşı gibi taçlandırmıştır. Çatıya kadar çıkan bu köşe kule yapısı unsuru, erken Cumhuriyet Dönemi mimari yapı unsurlarını sergilemektedir.
20’inci yüzyılı 21’inci yüzyıla bağlayan bir köprü
İzmir deki Cumhuriyet Dönemi yapıları, Mimar Kemalettin Caddesi, Fevzi Paşa Bulvarı ve Gazi Bulvarında yoğunluk gösterir. İzmir Osmanlı Bankası yapısı, çok önemli ticari konumu ve kent merkezine yakınlığı, çevresindeki yapılarla oluşturduğu dokusal uyum nedeniyle günümüze kadar gelebilmiştir.
Kentin ticari merkezindeki bir meydan ve kavşakta konumlanmasının yanı sıra köşe yapı olarak çarpıcı simgesel niteliğiyle Osmanlı Bankası binası, İzmir’in kentsel kimliğinde önemli bir yere sahiptir. Cumhuriyet Bulvarı ile Fevzi Paşa Bulvarı’nın köşesinde konumlanan üç katlı yapı, çevresinde yer alan ve dokusal bütünlük oluşturan bankalar, Borsa Sarayı ve Kardıçalı Han ile 20’nci yüzyılı 21’inci yüzyıla bağlayan bir köprü gibidir.
Yapı, bulunduğu adanın güneybatı kesimine inşa edilmiştir. Bu sebeple parselin biçiminden kaynaklanan problemler, yapının plan şemasını etkilemiştir. Parselin köşeleri belirli bir oranda kırılmıştır. Planlama safhasında, köşeleri vurgulama isteği aynı zamanda dönemin mimari üslubuyla da çakışmıştır.
Binanın, güney cephesindeki asıl girişin yanı sıra, bodrum kat seviyesinde, batı cephesinde ve doğu cephesinde müştemilat girişleri, güney cephesinde lojman girişleri bulunur. Yapı tarihsel süreç içerisinde cephe düzeni ve plan şeması ile ilgili bazı değişiklikler geçirmiştir.
Bodrum ve üç kattan oluşan binanın bodrum bölümünde, arşiv ve kasa dairesi bulunmakta, zemin kat müşteri holü ve yönetim birimlerine ayrılmakta, üst katlar ise banka personelinin ve diğer birimlerin kullanım mekânlarını kapsamaktadır. Banka yapısı olarak inşa edilen yapı günümüzde yine Garanti Bankası İzmir Kurumsal Şubesi olarak kullanılmaktadır.
Selçuklu motifleriyle bezeli
Fevzi Paşa Bulvarı’ndan ulaşılan giriş holünden birkaç basamakla müşteri holü ve çevresindeki çalışma mekânlarına geçilmektedir. Hol galeri şeklinde oluşturulmuş olup, mekânın aydınlatması üstten yapılmaktadır. Birinci katta çalışma odaları, galeri boşluğunu çevreleyen koridora ve yola bakmaktadır. İç mekânda hol ve galeri boşluğundaki bezemeler çarpıcı öğeler durumundadır. Dikey taşıyıcılar arası zemin katta Bursa kemeri, üst katta sivri kemerlerle bağlanmıştır. Bezemelerde yoğun olarak bitkisel motifli kabartma panolar kullanılmış, korkuluklar Selçuklu geometrik deseninde yapılmıştır. Korkuluklarının yan yüzlerindeki geometrik şekillerin, Selçuklu dönemi taş işçiliğinde çokça uygulanan geometrik süsleme formundan alındığı fark edilmektedir. İki kat boyunca yükselen dörtgen biçimindeki galeri, üst kat döşeme seviyesinde vitray cam örtüyle tamamlanmaktadır.
Yapının üst katında üç ayrı lojman bulunmakla beraber, bunlar özgün olmayıp, zaman içerisinde ihtiyaca göre şekillenmiştir. Ayrıca kullanılmayan ya da arşiv olarak kullanılan bölümler bulunur.
İzmir kültür tarihinin önemli yapı taşlarından
Bitişik düzendeki köşe yapı, iki yönde yan binalarla sınırlanmış olup, giriş cephesi Fevzi Paşa Bulvarı’na, yan cephe ise (batı cephesi) Cumhuriyet Bulvarı’na bakmaktadır. Giriş cephesinde (güney cephe) poligonal köşe kulesi dışında, cephenin orta kısmında giriş kapısı, yanlarda birer pencere algılanmaktadır. Üst kat döşeme hizasında, giriş saçağı ve yanlarında da açık balkonlar yer almaktadır. Giriş aksında üst katlarda üçer pencere, yan bölümlerde ise aynı hizalarda devam eden birer pencere bulunmaktadır. Pencereler alt katlarda basık, birinci katta sivri, üst katın orta bölümlerinde ise Bursa kemeri düzenindedir.
Cephede dairesel ve kare formlu rozetler dikkat çekmektedir. Giriş saçağı ile açık çıkmalar altında aynı profili yansıtan konsol elemanları, balkonlarda oyma düzeninde Selçuklu motifli taş korkuluklar görülmektedir. Pencere alınlıklarında da bitkisel motifli süslemeler göze çarpmaktadır.
Poligonal köşe kule sekizgen olarak yükselip, çatı hizasını geçmekte, geniş saçaklı piramidal bir üst örtü ile sonlanmaktadır. Cephe düzeni prizmatik kütleye uyarlanarak sürmekte, birinci kat hizasında çepeçevre dönen açık bir çıkma oluşturmaktadır. Üst katta ise, köşelerinde sütunların yer aldığı sivri kemerli bir düzen oluşturmakta, bunun üst kısmında bitkisel ve geometrik bezemelerle yapı bütününü vurgulayacak biçimde sonlanmaktadır.
Diğer cephede de aynı pencere düzeni sürmektedir. Kule dışında iki yanda açık çıkma, alt katta beş pencere yer almaktadır. Pencereler aynı düzende alt katta basık, birinci katta sivri, üst katta ise Bursa kemeri biçimindedir. Pencere aralarında düşey bantlar yer almaktadır. Orta akstaki pencereler, birinci katta iki bölüm, en üst katta ise düşey bantlar arasını kapsayan geniş pencereler niteliğindedir. Köşe kule yanlarında bacalar ve altta dekoratif bezemeli plastik bir öğe niteliğinde çörtenler dikkati çekmektedir.
Yapının doğusunda yer alan, bodrumu da bulunan iki katlı yapı, bankanın lojman kısmı olup, dış cephesi sonradan değiştirilmiştir. Banka yapısı ile, konstrüksiyon, malzeme ve iç süslemelerde, büyük benzerlikler taşımakta olup, ana yapıyla ayni zamanda yapılmıştır.
Yapı bodrum ve üstte üç katlı olup, betonarme karkastır. Dış duvarlar, betonarme kolonların arasına, moloz taş işlenerek, dışı ise taş taklidi imitasyon kaplama ile kaplanmıştır. Katlar arası, düşey sirkülasyon, betonarme merdivenlerle gerçekleşmektedir. Bölücü duvarlar, yerine göre dolu ve delikli tuğlalarla imal edilmiştir. Dış cephelerdeki kemerler tamamen dolu tuğladan inşa edilmiştir.
Alt kat, dış duvarlar yaklaşık 45 santimetre kalınlığında olup, bölücü duvarlardır. Taşıyıcı sistemin bir bölümünü oluşturan kolonlar; 40/40 santimetre ebadındaki kare kesitli kolonlar, dairesel kesitli kolonlar olmak üzere iki çeşittir. Kolon aksları yaklaşık, dört metre kadardır.
Yapının dış duvarları bölücü olup, dolgu malzemesi olarak, kullanılan moloz taşın üzeri dıştan yaklaşık 10 santimetre kalınlığında imitasyon plaklarla kaplanmıştır. Bağlayıcı olarak, kireç harcı kullanılmıştır. Ara bölme duvarlar 6/12/21 santimetre ebadında delikli tuğlayla örülmüştür. Duvarlar içten kireç harcı ile sıvanmıştır.
Yapının dış duvarları, yaklaşık 10 santimetre kalınlığında, muhteviyatı, mimarı tarafından saklanan özel bir imitasyon malzeme ile kaplanmıştır. Dış yüzeyleri sonradan, akrilik boya ile boyanmıştır. Zemin kat sivri kemerleri oluşturan söveler, dolu tuğla olup, üzerleri kireç harçlı sıva örtülmüştür.
Pencere üzerinde yer alan tahfif kemerlerinde ve taş duvar örgüsünde tuğla kullanılmıştır. İç mekân taşıyıcı ve bölme duvarları kireç harçlı saman kıtıklı sıva ile örtülmüş olup, badana ile boyanmıştır.
Dış cephe duvar süslemelerinin büyük bir kısmı, mevcut kaplamalarda kullanılan kum taşından mamuldür. Diğer bir kısmı ise stuko’dur. İç mekânlardaki tavan eteği mukarnas ve sütun başlıkları ile kaideleri alçıdır. Merdiven korkulukları ve dış cephe kapı ve pencere ferforjeleri dövme demirden imal edilmiştir.
Daha nice sayısız detaya sahip yapı İzmir kültür tarihinin önemli yapı taşlarındandır. Tarihi canlandıran dokunuşları veren elleri burada saygıyla anıyoruz. Restorasyon ciddi bir iştir.
