İzmir’in balıkları
‘Körfez temizlendikçe ıstakozların yeniden İzmir’e döneceğine inanıyorum. Çünkü bütün dünyada temizlenen sulara canlılar yeniden dönmekte…’ Bu sözler rahmetli yazar Tuğrul Şavkay’a ait. O her ne kadar göremese de, ıstakozlar yönünü Ege’ye çeviriyor. Bir zamanlar ıstakozların yuvası İzmir Körfezi ise temizlendikçe ticari değeri yüksek balıklara ev sahipliği yapıyor. Kısaca nerede balık varsa zaten körfezde de bulunuyor.
Kefal, çipura, levrek, sinarit, fangiri, sardalye, hamsi, dil balığı, mercan, mırmır, ısparoz, palamut, istavrit, karagöz, uskumru, kupes ve tirsi ama ille de barbun… Nerede balık varsa İzmir Körfezi’nde zaten vardır ve fazlasıyla vardır. Bir zamanlar rahmetli Turgut Şavkay’ın “Körfez temizlendikçe ıstakozların yeniden İzmir’e döneceğine inanıyorum” dediği gibi körfez artık geri dönmektedir. Ve o körfez, Ege kıyılarına vurmaya başlayan ıstakozlarını yeniden karşılamayı beklemektedir. ‘Hayvanlar dünyasında kin tutmak diye bir huy yok’ umudunu taşıyan Şavkay göremese de, ıstakozların kin tutmayacağına biz de inanmaktayız.
İzmir’in kıyılarının yer aldığı Ege Denizi, balık türü çeşitliliği bakımından Akdeniz ile birlikte Marmara ve Karadeniz’e oranla daha zengindir. İzmir Körfezi ve civarındaki sularda yaşayan balık türü sayısı 225’i bulmakta, bu sayının son yıllarda bölgede görülmeye başlanan bazı Lesepsiyan türlerin katılımı ile daha da artması beklenmektedir.
Akdeniz’in en büyük doğal körfezi
İzmir Körfezi, toplam 200 kilometrekarelik alanı ve 11,5 milyar metreküplük su kapasitesi ile Akdeniz’in en büyük doğal körfezlerinden biridir. İç, orta ve dış körfez olarak üçe ayrılır. İç Körfez ,Yeni Kale Burnu’ndan Ragıp Paşa Dalyanı’nın doğusundaki kısımdır. Orta körfez İç Körfez’in batısında Tuzla ve Güzelbahçe çizgisine kadar uzanan kesimdir. Dış Körfez ise Urla Yarımadası’ndan başlayıp karşılıklı Karaburun ve Foça Yarımadalarına kadar olan alanı kapsamaktadır.
Ege Denizi’nin en verimli alanlarından biri olan İzmir Körfezi ve civarında yıl boyunca yoğun balıkçılık faaliyeti gerçekleşmektedir. Birçok balık türünün üreme, beslenme ve gelişme alanı olan körfezde balıkçılık, uygun balıkçılık alanları ve çok sayıda teknenin barındığı limanlarıyla bölge için çok önemli bir sektör durumuna gelmiştir.
İzmir ili başlıca balıkçılık merkezleri kuzeyden güneye Dikili, Çandarlı, Aliağa, Foça, Homa Dalyanı ve civarı, Güzelbahçe, Urla, Özbek, Mordoğan, Karaburun, Yeni Liman, Dalyanköy, Çeşme, Sığacık, Gümüldür şeklinde sıralanmaktadır.
Körfez, ticari değeri yüksek balıkların çeşitliliği ve çokluğu nedeniyle ülke için önemli balıkçılık alanlarından birisini oluşturmaktadır.
İzmir Körfezi’nin kuzeyinde Çilazmak, Homa, Kırdeniz Lagünü, güneyinde ise Çakalburnu Lagünü yer almaktadır. Bu sulak alanlar içinde kurulan dalyanlar arasında halen Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi tahsisli Homa Dalyanı işlevini geleneksel olarak devam ettirmektedir. Homa Dalyanı’nda avcılığı yapılan en önemli türlerin başında topan, mavraki, kastros, sarıkulak ve ceran gibi kefal türleri gelmektedir. Kefal türlerinin yanı sıra çipura, levrek diğer gibi türlerin önemli miktarda avcılığı yapılmaktadır. Ayrıca çok az miktarda da olsa dil ve yılan balığı üretimi de Homa Dalyanı vasıtası ile yapılagelmektedir.
Körfezin sembol balığı barbunyatekir
İzmir ili su ürünleri üretiminde küçük pelajik türlerden olan sardalye yaklaşık 467 ton üretim miktarı ile en fazla yakalanan türdür. Bunu yaklaşık olarak 390 ton üretim miktarı ile hamsi takip etmektedir. Bu iki türün dışında sırasıyla kefal, kupes ve tirsi üretim miktarı bakımından İzmir ili balıkçılığının önde gelen türleri arasında yer almaktadır. Toplam 191 ton üretim miktarı ile barbunyatekir, İzmir ili balıkçılığının sembol olmuş önemli su altı türleri olarak balıkçı tezgâhlarında her daim yerini almaktadırlar.
Ayrıca çipura, levrek, dil balığı, mercan, mırmır, ısparoz, palamuttorik, istavrit, karagöz, uskumru gibi türler de önemli oranda üretim miktarları ile İzmir ili balıkçılığı içindedir. Bu türler, ekonomik getirisi yüksek olan türlerdir. Genel olarak değerlendirildiğinde Ege Denizi’nin ülkemiz deniz balıkları üretimindeki payı yaklaşık olarak %9 civarında iken, balıkçılıktan elde edilen gelir incelendiğinde oransal olarak %30’lara yaklaşan bir paya sahip olduğu görülmektedir.
İzmir ili balıkçılığında deniz balıkları dışında başta ahtapot, kalamar, mürekkep balığı (sübye) ve karides gibi diğer deniz ürünlerinin de önemli miktarda avcılığı yapılmaktadır.
Kültür balıkçılığı
İzmir ili balıkçılığında avcılık yolu ile yapılan üretiminin yanı sıra yetiştiricilik yolu ile yapılan kültür balıkçılığı üretimi de çok önemli bir yer tutmaktadır. 2015 yılı rakamlarına göre yaklaşık olarak 48 bin ton civarında bir üretim miktarı söz konusudur.
Denizlerde yetiştiricilik yolu ile yapılan kültür balıkçılığı üretim miktarı Türkiye genelinde yaklaşık 140 bin ton civarında iken bu miktarın 1/3’ü sadece İzmir ili kıyılarında yapılan kültür balıkçılığından sağlanmaktadır. İzmir ili balıkçılığından elde edilen su ürünlerinin işlenmesi ve ihracatına yönelik ciddi yatırımlar yapılmış ve buna bağlı olarak son yıllarda ihracatta önemli gelişmeler sağlanmıştır. İhracat yapılan ülke sayısı 80 ülkeye kadar çıkmış ve ihracat rakamları 800 milyon dolar seviyelerine kadar ulaşmıştır.
Avlanma
Bölgede balıkçılık faaliyetleri başlıca trol, gırgır, kıyı sürütme ağları, kıyı uzatma ağları, kıyı gırgırları, kıyı olta ve paragat takımları ve dalyanlar ile yürütülmektedir. Hedef türler çipura, mercan, sargoz, sinagrit, palamut ve lüfer, tesadüfi türler ise levrek, işkina/kaya levreği, kupes, barbun, istavrit ve kefaldir.
Ege Bölgesi’nin en önemli ve güçlü trol balıkçılık filosu Foça’da bulunmaktadır. Foça’da yaygın olarak kullanılan 600 göz trol ağları akıntının yüksek olduğu yaz aylarında formunu koruduğu için özellikle tercih edilmektedir. Bu takım 60-350 m derinlikler arasında kum, çamur, saman, kepez ve kestanelik zeminde kullanılmakta ve çekim süreleri uygulandığı sahaya bağlı olarak 1-6 saat arasında değişmektedir.
İzmir ilinin diğer önemli bir balıkçılık merkezi olan Güzelbahçe balıkçı limanında ise çoğunlukla gırgır balıkçılık filosu konuşlanmış durumdadır. Özellikle hamsi-sardalye gırgırları 1 Eylül - 30 Nisan tarihleri hariç tüm Ege ve Akdeniz’de 24-70 m derinliklerdeki kum ve çamurlu sahalarda kullanılmaktadır. Hamsi-sardalye gırgırları ile hamsi, sardalye, kolyoz, palamut, istavrit ve kupes hedeflemekle birlikte mevsimine göre kalamar, karides, tombik ve akya gibi ekonomik değeri olan türler de yakalanmaktadır
İzmir ilinde balıkçılık faaliyeti sezonun gereğine göre değişik yöntemlerin kullanımı ile tüm yıl boyunca devam etmektedir.
Ağırlıklı olarak kıyı balıkçılığı karakteri olan İzmir balıkçılığında değişik türleri hedef alan bir diğer balıkçılık yöntemi alamana balıkçılığıdır. İzmir balıkçılığının kendine özgü önemli bir balıkçılık çeşidi de sade uzatma ağları ile yapılan trança avcılığıdır. Körfezde Uzunada açıkları ve Foça Kanalı’ndaki 20-80 metre derinliklerde kepez ve çamur sahalarda kullanılmaktadır. İzmir balıkçılığı içinde geleneksel yapısını koruyan ve bir çeşit ağ dalyan olan çökeltme dalyanları ile de geleneksel olarak balıkçılık yapılmaktadır.
Tüketim pazarlarda
İzmir ili ve civarında üretilen balıklar çoğunlukla yöresel pazarlarda tüketilmekte olup geri kalan kısım İzmir balık haline gönderilmektedir. Genel olarak körfezin önemli balıkçı merkezlerinde birbirini takip eden sabah saatlerinde balık mezatları yapılmakta ve çoğunlukla küçük ölçekli kıyı balıkçılık yöntemleri ile yakalanan ürünler bu mezatlar vasıtası ile yöresel olarak satılabilmektedir.
İzmir ili balıkçılığı, üretim miktarı ve üretim değeri bakımından Ege Denizi ve Türkiye balıkçılığı içinde ayrı bir öneme sahiptir. İzmir ili ve civarında başlıca iki ana grupta balıkçılık yapılmaktadır. Bunlardan birincisi, genel olarak, olta ve uzatma ağları takımları ile bağlama limanı civarında günü birlik yapılan küçük ölçekli balıkçılık, diğeri ise trol ve gırgır takımları ile hareketli ve daha geniş alanlara yayılan, büyük ölçekli balıkçılık faaliyetleridir. Bunun yanı sıra, yoğun olarak amatör balıkçılık faaliyetleri de söz konusudur. Amatör balıkçılık faaliyetleri genellikle olta takımları ile karadan veya tekne ile denize açılarak yapılmaktadır. Ayrıca Ege Denizi’nde zıpkın veya tüfek kullanımı ile dalarak yapılan avcılık faaliyetleri de önemli bir düzeydedir.
İzmir körfeziyle güzel
Kentini kalkındırmayı ana hedef olarak belirleyen İzmir Büyükşehir Belediyesi, bunun ancak çevreyi ve doğayı da gözeten bir anlayışla sürdürülebileceği bilinciyle hareket etmektedir. Biliyoruz ki, çevreye yaptığımız her yatırım, aslında insana yapılan yatırımdır. Bugün bu çabalarımızın sonuçlarını, kentteki günlük yaşamda hissetmenin mutluluğunu yaşıyoruz.
Gururla ifade etmeliyim ki, İzmir musluklarından akan sağlıklı içme suyu, ileri biyolojik arıtma sistemindeki başarısı, diğer yandan da su kalitesi her geçen gün artan, adeta yeniden hayat bulan körfezi ve mavi bayraklı plajlarıyla yıldızı parlayan bir kent haline geldi.
İZSU Genel Müdürlüğü ile Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü arasında 2000 yılından bu yana yürütülen “Büyük Kanal Projesi’nin İzmir Körfezi Denizel Ortamında Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik ve Mikrobiyolojik Etki ve Sonuçlarının İzlenmesi” başlıklı araştırma çerçevesinde elimize körfezle ilgili sevindiren veriler ulaşmaya devam ediyor. Proje kapsamında körfezde seçilen 5 ayrı bölgede (Konak, Bostanlı, İnciraltı, Güzelbahçe ve Urla) su altı görüntüleri toplanarak deniz ortamındaki değişimler izleniyor. İç, Orta ve Dış Körfez’de seçilen istasyonlarda yapılan örnekleme çalışmaları sonucunda, azot değerlerinde zamana bağlı genel bir düşüş eğilimi olduğu, Orta ve İç Körfez’deki civa, kadmiyum ve çinko seviyeleri ile balık örnekleri üzerinde yapılan çalışmalarda ölçülen çinko ve kurşun seviyelerinde azalma eğilimi görüldüğü belirtiliyor.
Bunlar deniz kenti İzmir'in körfeziyle birlikte geleceğe taşınması açısından umut verici gelişmeler. Güzel İzmir’imizin yerelde kalkınması ile yaşamsal önemde olan ekolojinin korunması arasında kurduğumuz sağlıklı denge sayesinde, gelecekte de denizlerdeki canlılığın korunması için çalışmalarımızı sürdüreceğiz. Bu da yerel yönetim olarak bizim, kentimize ve gelecek nesillere en güzel ve değerli mirasımız olacaktır.
Aziz KOCAOĞLU
İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı
(İzmir Balıkçılığı kitabından alıntıdır)
Kaynak;
İzmir Balıkçılığı/İzmir Büyükşehir Belediyesi
İzmir Balıkçılığına Genel Bir Bakış/Prof. Dr. Adnan TOKAÇ (Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü, Avlama Teknolojisi Anabilim Dalı, İzmir)
İzmir Balıkçılığı: Av Araçları ve Yöntemler/ Prof. Dr. Ali KARA & Araş. Gör. Cemil SAĞLAM (Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü, Avlama Teknolojisi Anabilim Dalı, İzmir.)
