Klaros'un Kehanetleri
İnsanlığın ilgisini her zaman çekmiş olan kehanet kavramının önemli merkezlerinden Klaros’a yüzlerce yıl önce, dünyanın dört bir yanından gelenler vardı. Kenti kuran Manto’nun gözyaşlarından oluştuğuna inanılan kutsal suyu içen kahinler tanrı ile iletişime geçiyorlardı.
Klaros, M.Ö. XIII. yüzyılda kuruluşundan M.S. IV. yüzyılda terk edilişine değin bir “Bilicilik Merkezi“ olarak işlev yapmış olan bir kent… Kuruluşu, Kolophon kentinin Akha kolonizasyonu dönemine değin gidiyor.
Kentin Myken yerleşimi, İ. Ö. XIII. yüzyıl sonu, XII. yüzyıl başında, Girit’ten gelen, Akha kökenli göçmenlerle başlar. Kentin Myken yerleşiminin kurucusu Rhakios’tur (Oikistes). Kente, Akha kökenli göçmenlerin ardından, Yunanistan’ın Thebai kentinden sürülen bir grup Thebaili göçmen gelir. Kolophon’a gelen göçmenler arasında, Apollon rahibi Teiresias’ın kızı Manto da vardır. Rhakios’la evlenen Manto, Delphoi Apollon’unun emri ile Apollon Klarios Bilicilik Merkezi’ni kurar. Bazı antik dönem yazarlarına göre, Klaros’taki kutsal kaynak, ülkesinden sürülen Manto’nun gözyaşlarından oluşmuştur.
Bilicilik merkezi, Troia savaşları sırasında Kolophon’un yöneticisi olan Rhakios’la Manto’nun oğlu ve aynı zamanda Apollon’un kahini olan Mopsos döneminde ünlenir. Apollon Klaros Kutsal Alanı’na ilk kişisel başvurular Aleksandros’un (Büyük İskender) Yeni Smyrna’yı kurma rüyası için başvurusu ile başlar ve yoğun şekilde devam eder. İlginç olan; bugün Yortanlı Kurtarma kazısı ile gün ışığına çıkarılan Allianoi Sağlık Merkezi hakkında bilgi veren tek yazar olan Aelius Aristides, Apollon Klaros’un önerisi ile Allianoi’ye gitmiş ve Allianoi Sağlık Merkezi ve buradaki yerleşime ait çok sınırlı olan bilgi kendisi tarafından verilmiştir. Aristides’in Allianoi Sağlık Merkezi’ne gelme öyküsü, Klaros Kutsal Alanı’ndaki (Ahmetbeyli) bir yazıttan bilinmektedir (Onur Heykeli kaidesindeki yazıt halen Kutsal Alan’da bulunmaktadır). Hastalığı nedeni ile endişeli olan Aristides, üvey babası Zosimos’u kahin tanrı Apollon Klarios’a kehanet başvurusu için gönderir. Tanrı, Aristides’e “Telephos’un ünlü kentinin (burada Pergamon kast ediliyor) olduğu Kaikos Vadisi’ndeki Asklepios kür merkezine değil, şifalı suları olana gideceksin“ kehanetinde bulunur. Aristides de “Hieroi Logoi” (Kutsal Konuşmalar) adlı eserinin üçüncü konuşması olan “Allianoi Sularına Yolculuk”a “Beni buraya tanrı (Apollon) gönderdi” sözleri ile başlar. Kahin Tanrı Apollon’un, sağlık için başvuruda bulunan kişileri, sağlık tanrısı oğlu Asklepios’a gitmelerini bildiren kehanetler vermesi çok doğaldır. Apollon Klarios’a sağlık sorunları nedeni ile başvuran bazı kentlerden (Kaisera Troketta, Kallipolis, Pergamon) İ. S. II. yüzyılda Batı Anadolu’da veba salgınının olduğu anlaşılmaktadır.
Dünyanın dört bir yanından geliyorlardı
Bilicilik merkezinin en ünlü olduğu dönem M.S. II. yüzyıldır. Ünlü bilicilik merkezine Kuzey Afrika’dan - İngiltere’ye değin başvuruların yapıldığı biliniyor. Ayrıca Apollon Klarios Bilicilik Merkezi’ne Hellenler dışında Barbarların da başvurabilmesi ünlenmesine neden olmuştur. Delphoi Apollon’una Hellenler dışında hiç kimse başvuruda bulunamıyordu. Bu kutsal alan dünya vatandaşlığı kavramının uygulandığı Anadolu’daki ikinci merkezdir.
Arkeolojideki önemi büyük
Tüm tanrılara çok sayıda hayvan kurban edildiği antik yazarlardan biliniyor. Ancak diğer tanrılardan farklı olan Apollon bir Hekatombaios’tu (Hekatombaios: Adına çok sayıda kurban kesilen tanrı). Birçok kentte bu ayda Hekatombaia Bayramları kutlanıyor ve tanrıya aynı anda yüz hayvan özellikle de boğa kurban ediliyordu. Klaros Kutsal Alanı’nda bulunmuş olan Hekatomb, ilk arkeolojik kanıt olmaktadır. Klaros Kutsal Alanı, anıtsal boyutta (8 m yüksekliğinde) kült heykelleri (Apollon, kız kardeşi Artemis ve anneleri Leto) in situ bulunmuş ender kutsal alanlardan biridir. Bulunan parçalara göre 8-9 m. yüksekliğinde olabileceği düşünülen Apollon heykeli oturur durumda, Artemis ve Leto heykelleri ise ayaktadır. Apollon tapınağının 27 m doğusunda 9 x 18.45 m ölçülerinde bir sunak yer almakta, tapınak ile sunak arasında kuzey-güney yönünde yerleştirilmiş dört sıra halinde 100 adet hayvan bağlama bloğu bulunmaktadır. Üzerlerinde birer demir halkanın yer aldığı dikdörtgen formlu taş bloklar şimdiye dek bulunmuş olan tek örnektir ve kurban törenleri için yapılan düzenlemelerle ilgili bilgi vermesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Kehanet nasıl yapılırdı?
Klaros'ta ilk bilicinin bir kadın olmasına rağmen daha sonraki dönemlerde biliciler her zaman için erkeklerden seçilmişlerdir. Klaros'ta bulunmuş olan yazıtlar kehanet üzerine hiçbir bilgi vermemekle birlikte, birçok kentte Klaros Apollonu’nun kehanetlerini içeren yazıtlar bulunmuştur. Bunun yanı sıra, Pisidia kentlerinden Sagalassos'ta Klaros Apollon'u için bir tapınak yapıldığı bilinmektedir. Yeraltındaki kemerli iki salondan oluşan, biliciliğin yapıldığı arka adyton (kutsal oda), kült heykelinin bulunduğu cellanın altında yer almaktadır. Doğudaki kemerli salonda taş oturma banklarının yanı sıra, Apollon'un kutsal taşı olan mavi mermerden yapılmış omphalos bulunmaktaydı. Bunun bir benzeri de Delphoi'da ele geçmiştir. Rahip ve graphikos (yazman), bekleme odası niteliğindeki ön adyton’da durmaktaydı. Batıdaki arka adyton ile doğudaki arasında yer alan kapıdan başka bir giriş bulunmamakta, yalnızca kâhinin karanlıkta girebildiği bu salonda, içinde kutsal suyun korunduğu, dikdörtgen bir kuyu yer almaktaydı. Kâhin bu suyu içtikten sonra tanrıya soruları yöneltiyor ve vahiy yoluyla yanıtları alıp, ön adyton’da bekleyen rahibin kulağına söylüyordu. Rahip de, bunu altılı vezinler halinde yazmana yazdırıyor ve kehanet başvurusunda bulunan kişiye veriliyordu.
Kazılarda önemli yapılar ve heykeller bulundu
M.S. IV. yüzyılda Hıristiyanlığın yayılması ile birlikte terk edilen Klaros’un yeniden gün ışığına çıkarılması uzun yıllar aldı. Lokalizasyonu C. Schuchhardt tarafından 1886 yılında yapılan Klaros’taki ilk kazı Th. Macridy ve Ch. Picard tarafından 1913 yılında başladı ve bu kazı döneminde Güneydeki Propylon ve doğusundaki büyük eksedra ile 125 yazıt bulundu. Klaros’un ikinci dönem kazıları 1950 yılında Epigraf L. Robert tarafından başlatıldı. 1961 yılına değin devam eden kazılarda, bugün ayakta olan Apollon Klarios, Artemis Klaria Tapınakları ve Apollon, Artemis ve Leto’nun anıtsal kült heykelleri ile doğudaki sunakları, kutsal yolun batısında yer alan onur yazıtları, güneş saati ve koltuk gün ışığına çıkarıldı. Kutsal alandaki üçüncü dönem kazıları J. De La Genière tarafından 1988 yılında başlatıldı. Bu dönemde mimari eserler olarak Apollon ve Artemis’e adanmış olan erken Arkaik ve Hellenistik sunaklar çok zengin sunularla, pişmiş toprak figürinler (1500 adet ) ortaya çıkarıldı. Ayrıca ender eserlerden olan iki mermer Arkaik Kuros heykeli, Hellenistik Döneme tarihlenen birçok mermer heykel başları ve ünik eser olan yüz adet hayvan bağlama blokları Hekatomb bulundu. Klaros’un dördüncü, ancak birinci dönem Türk kazıları 16 Temmuz 2001 yılından bu yana Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuran Şahin başkanlığında yürütülüyor. Son dönem kazılarında, Apollon Klarios Kehanet Merkezi’nin Delphoi’dan daha erken döneme tarihlendiği (İ. Ö. XIII. yy) saptandı. Arkaik Döneme tarihlenen ve kutsal alanı Notion Ana kentine bağlayan 4.5 m genişliğinde üst üste yapılmış iki kutsal yol ve kenarında bir Kuros heykeli bulundu. Apollon’a adanmış İ.Ö.7. yy ve 6. yy. sunakları tümüyle açığa çıkarıldı. Geç Protogeometrik Döneme tarihlenen ve zengin sunular içeren yuvarlak bir sunak bulundu. Kutsal alanın kuruluş dönemi olan geç Myken dönemine yönelik seramik ve küçük buluntu (bronz üzerine altın yaldızlı ok uçları, altın takılar) ele geçti.
Klaros nerede?
Klaros, İzmir İli, Menderes İlçesi, Özdere Beldesi, Ahmetbeyli Mahallesi sınırları içinde ve İzmir’e yaklaşık 70 km uzaklıktadır. Kutsal Alanın, kuzeydeki Kolophon’a (Değirmendere) uzaklığı 13 km, Güneydeki ana kenti Notion’a (Sahil Evleri) uzaklığı ise 2 km’dir.
