145 yıldır mesleki eğitim için ayakta

Bir buçuk asır boyunca binlerce gence mesleki beceri kazandıran Mithatpaşa Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, tanık olduğu onca olayın ve yaşadığı felaketlerin ardından tarihi binası ile İzmir’in ortasında bilge bir çınar gibi yükseliyor

 Tarihe tanıklık etmiş, savaşlar, yıkımlar, felaketler görmüş binalar, dünyanın neresinde olursa olsun hemen belli eder kendini. Geçmişin kuytusunda kalan izleri bugünün aydınlığında sürmek, sizin hikâyenizden önce pek çok kişinin hikâyesine kucak açan, sırrını saklayan duvarların ardında olmak hep gizemle karışık bir heyecan verir insana. Taş duvarların sessizliğini dinleyecek olursanız, boşlukta kaybolup gittiğini sandığınız nice ses çınlar kulaklarınızda. Yaşanan her şey, yaşanacaklarla birleşip geçmişten geleceğe bir geçit olur bu asırlık binalarda. Hele bir de bugünkü adıyla Mithatpaşa Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi gibi 145 yıllık tarihi boyunca hep kalabalıkları ağırlamış bir binaysa söz konusu olan. Siz düşünün kulaklarınızda çınlayacak olan seslerin ahenkli cümbüşünü. 

Mithatpaşa Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, bir buçuk asırlık geçmişinde başına gelen onca felakete ve karşı karşıya kaldığı ekonomik sıkıntılara meydan okumuş bilge bir çınar gibi varlığını sürdürüyor İzmir’in ortasında. Sınıflarında, atölyelerinde, avlularında ve bahçesinde on binlerce genci ağırlamış, barındırmış ve eğitim vermiş olmanın haklı gururunu taşıyan bu tarihi bina, 145 yıldır hep aynı amaca hizmet ediyor: Mesleki eğitim. 

Islahhane’den Endüstri Meslek Lisesine

Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik olarak sıkıntılı bir dönemden geçtiği 1800’lü yıllarda “lonca” adı verilen ve mesleki eğitimin temelini oluşturan üretim birimlerinin kapatılması ile oluşan teknik eleman ihtiyacının giderilmesi amacıyla mesleki eğitim kurumlarının açılması fikri doğar. İmparatorluğun ilk anayasası olan Kanuni Esasi’nin hazırlanmasında da önemli katkıları olan devlet adamı Mithat Paşa tarafından 1867 yılında hazırlanan “Islahhaneler Nizamnamesi” ile ülke genelinde bir mesleki eğitim seferberliği başlar. Bu seferberlik kapsamında bugünün İzmir Mithatpaşa Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, 1868 yılında “İzmir Islahanesi” adıyla açılır. Eğitim yaşamına kimsesiz ve fakir çocuklara kunduracılık, çorapçılık, marangozluk gibi alanlarda verilen derslerle başlayan okul, 1881 yılında yelpazesine terzilik, halıcılık, demircilik, mızıkacılık gibi yeni eğitim alanları eklenmek suretiyle İzmir Mekteb-i Sanayi adını alır.

Kimsesiz çocuklara yuva oldu

Açılan yeni alanlarla ve öğrenci sayısının artmasıyla birlikte ekonomik sıkıntılar yaşamaya başlayan okulun yönetimi, bu sıkıntıların aşılması için konserler düzenlemeye,  öğrencilerin yaptığı kimi eşyaların çekilişle dağıtımına başlar, ancak sıkıntılar aşılamaz. Aslında okul, kendisine hibe edilen Balçova Kaplıcaları, Karantina Hamamı gibi bazı işletmelerden elde edilen gelirlere de sahip olmasına rağmen atölyelerin donanımı, kimsesiz ve fakir çocukların barındırılması ve üretim için gerekli hammaddenin temini konusunda gerekli kaynağı elde edemez ve kapatılması bile gündeme gelir. Okulun yaşadığı bu zor dönem, ülkenin yaşadığı zorluklarla birleşir.  

Üç kez Mustafa Kemal’i ağırladı

1915 yılında dönemin okul müdürü Salih Zeki tarafından Avrupa Sanayi Okulları programı örnek alınarak, dokuz yıllık bir sanat okulu ders programı hazırlanır. Ancak İzmir’in Yunan işgaline uğraması ile bu proje yarım kalır. İşgal yıllarında kimsesiz çocuklar için bir yetimhane işlevi gören okul, yapılan tadilatla Cumhuriyet’in ilanının ardından İzmir Sanatlar Mektebi adı altında eğitim-öğretim hayatına yeniden başlar. 1923 ve 1930 yılları arasında okul müdürlüğü yapan ve Türkiye’de mesleki eğitim alanında önemli isimlerden birisi olan Ferit Uzel döneminde düzenlenen 9 Eylül sergilerinde öğrencilerin ürettiği ürünler sergilenir ve çok beğenilir. Bu sürede Mustafa Kemal Atatürk’ün, okulu üç kez ziyaret etmesi ve 3 Şubat 1923 tarihli ziyaretinde okulun defterine mesleki sanat eğitiminin önemi konusunda bir yazı yazmış olması, okulun geçmişi açısından gurur verici olaylardan birisi olur.

“Okul kuran okul” unvanı

1931 yılında çıkartılan bir kanunla “Bölge Sanat Okulu” haline getirilen okul, 1935 yılında çıkartılan kanunla Maarif Vekâletine bağlanır. Okul, Türkiye’de sanayinin yeni gelişmeye başladığı 1940’lı yıllarda, yetiştirdiği nitelikli teknik elemanlar ile ürettiği makine ve avadanlıklarla sanayinin gelişimi açısından önemli başarılara imza atar. Ayrıca o dönemde Türkiye’de yeni açılmakta olan mesleki eğitim kurumlarının ihtiyaç duyduğu makine ve avadanlıkları da imal eden okul “Okul Kuran Okul”  unvanını alır.

1943 yılında İzmir Sanatlar Mektebi olan okulun adı kurucusu olan Mithat Paşa’ya ithafen Mithatpaşa Sanat Okulu olarak değiştirilir. 1974-1975 öğretim yılından itibaren de “Mithatpaşa Endüstri Meslek Lisesi” adını alan okulda, 1978 ve 1987 yılları arasında “Okul Sanayi İşbirliği” ve “Mesleki ve Teknik Eğitim” projeleri başarı ile uygulanır. 1997 yılında büyük bir yangın felaketi yaşayan okulun döküm, metal, model, mobilya dekorasyon bölümleri kapatılır. 2002-2003 Eğitim-Öğretim yılında başlatılan yeniden yapılanma çalışmalarıyla kapatılmış olan metal işleri, mobilya dekorasyon bölümleri yeniden açılır. Ayrıca okula, Teknik Lise Bilgisayar Bölümü de eklenir. 

Mimari açıdan karakteristik özelliklere sahip

Mithatpaşa Endüstri Meslek Lisesi binası; Osmanlı İmparatorluğu’nda 19’uncu yüzyılın ikinci yarısından sonra görülen, Neoklasik mimari üslubun özelliklerini koruyarak günümüze kadar getirmesinin yanı sıra, Osmanlı sanayi eğitimi politikasını yansıtan kurumlardan biri olarak da tarihi bir öneme sahiptir. Osmanlı modernleşmesinin ürünleri olan eğitim binalarının önemli bir örneği de Mithatpaşa Endüstri Meslek Lisesi’dir. Yapı, plan, cephe, yapım tekniği, malzeme kullanımı, mekan özellikleri ve oluşturduğu yapı grubu açısından karakteristik özelliklere sahiptir.

Kuzeydeki giriş cephesi ile Mithatpaşa Caddesi’ne mimari bir katkıda bulunan yapı, doğu, güney ve batı yönlerinde bulunan ek binalarla bir yapı grubu oluşturur. Eğitim işlevli ana yapının doğusunda konferans salonu, model atölyebi, ağaç işleri atölyesi, tesviye atölyebi ve döküm atölyesi, güneyinde revir binası, batısında metal işleri atölyesi ve spor salonu olarak kullanılan ek yapılar yer almaktadır. Doğu ve güneydeki yapılar da ana yapı gibi korunması gerekli mimari özelliklere sahiptir.

Felaketlerle imtihan

145 yıllık tarihi boyunca bir imparatorluğun çökmesi ve yeni bir devletin doğuşu, savaşlar, ekonomik sıkıntılar gibi önemli olaylara tanık olan ve gençlere kimi zaman bir eğitim kurumu, kimi zamansa bir yuva olarak hizmet veren Mithatpaşa Endüstri Meslek Lisesi, tarihi boyunca iki büyük felaket yaşar. Bunlardan ilki 1930 yılındaki sel felaketidir. Şiddetli yağan yağmur nedeniyle okulun arkasında bulunan Karantina Deresi’nin taşması sonucunda tüm atölyeler yıkılır, makine ve avadanlıkların tamamı sular altında kalır. Ortaya çıkan bu yıkım, İzmir halkının desteği ve devletin katkılarıyla kısa zamanda giderilir ve günümüzde halen kullanılmakta olan atölyeler yeniden inşa edilir.

Tarihi binanın makûs talihi 1930 yılındaki büyük sel felaketinin ardından 31 Mart 1997 gecesi tekerrür eder. Okul büyük bir yangın felaketine maruz kalır. Elektrik kontağından çıkan yangın, dört ayrı noktadan yükselir. Yangında ciddi oranda zarar gören okul, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun katkılarıyla eski haline getirilir. Şu anda yaşadığı felaketlerden hiçbir eser barındırmayan tarihi bina, 10 değişik dalda yeni öğrencilerine mesleki beceri kazandırmak amacıyla hizmet vermeyi sürdürüyor.