Antik Ege’nin izleri İzmir Atatürk Lisesi’nde
Antik Ege’nin izleri İzmir Atatürk Lisesi’nde
İzmir Atatürk Lisesi, 124 yıllık köklü geçmişinde yetiştirdiği sayısız diplomat ve sanatçıyla İzmir’in simgelerinden biri olduğu gibi, Antik Ege’nin izlerini taşıyan mimarisiyle de kentin önemli marka değerlerindendir.
Yazı: Salih Seğmen / Mimar
İzmir Mekteb-i İdadisi, 1888 tarihinde, bugünkü Vali Konağı’nın yan tarafında, eski İzmir Adliyesi’nin bulunduğu binada, 120 öğrenci ile 5 yıllık mekteb-i idadi (ilkokul) olarak eğitim-öğretime başlar. İlk müdürü Abdurrahman Efendi olan okul, 1890 yılında 7 yıllık idadiye, İkinci Meşrutiyet’ten sonra da (1910) sultani okullarına dönüştürülür. Yunan işgali sırasında Yunanlılar tarafından adliye binası olarak kullanılan yapı, Cumhuriyet’in ilanından sonra yine bir dönem adliye binası olarak hizmet verir. Cumhuriyet’in ilanından birkaç ay önce toplanan Birinci Heyet-i Milliye’de alınan karar ile ülkedeki sultaniler liseye çevrilince, 1922-1923 eğitim-öğretim yılında okul lise olur. Sırasıyla İzmir Erkek Lisesi ve İzmir Birinci Erkek Lisesi adlarını alan okul, 1942 yılında İzmir Atatürk Lisesi adını alır. İsmini Atatürk’ten alan okul 1931 yılında Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından da ziyaret edilir. Türkiye genelindeki başarılı öğrencilerin tespiti için bir sınav düzenlenmesini isteyen Mustafa Kemal, sınavda İzmir Atatürk Sultanisi öğrencilerinin başarılı sonuçlar elde ettiğini öğrenince, İzmir ziyaretinde okula uğrar ve matematik dersine girer.
Behçet Uz Onardı
Günümüzdeki İzmir Atatürk Lisesi yapısı, Rumlar tarafından inşa edilmiştir.O dönemde gündüzlü Kız Okulu hatta kısmen Hemşirelik Okulu olarak kullanılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra bu binaya taşınan Atatürk Lisesi, Behçet Uz tarafından onarılmış ve yıllar içinde yeni binalar eklenerek, eski tescilli binalar restore edilmiştir. Cumhuriyetin ilanına kadar dış sıvası dahi olmayan, duvarları taş örgülü okul binasının, İzmir’in simge yapılarından biri haline gelmesinde; İzmir Atatürk Lisesi Eğitim Vakfı ile İzmir Atatürk Lisesi Okul Aile Birliği’nin büyük emeği vardır.
Tipik bir 19’uncu yüzyıl yapısı
19.yy ın mimari özelliklerini taşıyan bina planı, ana giriş holünden sağa ve sola dağılan dersliklerden oluşmaktadır. Bina üç katlıdır. Giriş holündeki sütunlar ile taşınan ara kat, galeri boşluğuna bakmaktadır ve Antik Ege’nin izlerini taşımaktadır. Yüksek tavanlı iç mekanlarında anıtsal kolonlar yer almaktadır. Atatürk Lisesi, ağırlıklı taş ve tuğladan oluşan yığma sistem ile çelik ve betonarme sistemin bir arada kullanılmasıyla inşa edilmiştir. Yapının çatı konstrüksiyonunda, doğramalarında ve derslik zeminlerinde ahşap malzeme kullanılmıştır.
Müdür lojman restorasyonuna ödül
Atatürk Lisesi’nin bahçesinde bulunan müdür lojman yapısı, İzmir ve çevresinde sıkça görülen iki katlı, cumbalı konut mimarisini belgeleyen bir yapıdır. Yapının plan ve cephe özellikleri, orijinal malzeme kullanılarak uygulanan işçiliği ve özgün nitelikleri ile günümüze kadar korunarak gelmiştir. Özellikle müştemilat olarak tabir ettiğimiz, hamam, mutfak, yemek odası gibi mekânların ilk yapıldığı günkü gibi korunmuş olması, bu tür örneklerin İzmir’de azalması nedeniyle değerlidir. İzmir Atatürk Lisesi Eğitim Vakfı tarafından önce projeleri yaptırılan, ardından da restorasyon inşaatı tamamlanan yapıda, biz de proje müellifi ve uygulama teknik sorumlusu olarak katkıda bulunduk.
Restore edilerek İzmir Atatürk Lisesi Müzesi’ne dönüştürülen lojman yapısı, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından, “2012 Tarihe Saygı Genel Koruma Ödülleri” kapsamında, İzmir Atatürk Lisesi Müzesi restorasyonu “Özgün İşlevin Değiştirildiği Esaslı Onarım” dalında ödüle layık bulundu. Tarihi ve kültürel mirasımızın korunması, işlev sağlanması ve en önemlisi kent kültürü bilincinin yaygınlaştırılması, İzmir için gelecekte görmek istediğimiz önemli bir adımdır. Tarihi değerlerin yaşaması için bu çabaların gösterilmesi gerekmektedir. İzmir Atatürk Lisesi Müzesi yapısının, hem proje dalında hem de inşaat uygulama restorasyon dalında iki ödül birden kazanması, bize yaptığımız işin doğruluğunu göstermektedir.
Restorasyon için uzun çalışmalar yapıldı
Lojman yapısı, yaklaşık 15 yıl kullanılmamış ve çökme noktasına gelmiş durumdaydı. Alt kattan bakıldığında çatının yıpranması nedeni ile gökyüzü görünüyordu. Yapı özgün detayları ile restorasyonu için yol gösterici oldu. Uzun dönem proje ve rölöve çalışmaları devam etti. Öncelikle yapıyı yağmurdan korumak maksadıyla çatı restorasyonu ile izolasyonları için çalışmalar yapıldı. Çatı yapılırken, temizlik faaliyetleri de gerçekleştirildi. Duvarların içerisindeki çürümüş kestane mertekleri teker teker söküldü, yerine yenileri konuldu. Çatının büyük bir kısmı ve üst kata çıkan ahşap merdiven tamamen çürümüştü. Cumba tamamen yok olmuş, cumba balkona dönüştürülmüş, zeminine beton dökülmüş ve benzin deposu yerleştirilmişti. Cumba taşıyıcılarında eksik vardı. Bodrum ahşap tavanı tamamen çökük durumdaydı.
Yapının iç mekânları gösterişli ve özellikli
Yapıda duvar ve tavanlarda bulunan kalem işleri ekibimizdeki uzmanlar ile restore edilmiştir. Kartonpiyerler ve tavan göbeklerinin içerisinde kullanılan özgün renkler tespit edilerek, gerekli çizim ve boyama teknikleri kullanılmıştır. Her şey aslına uygun yapılmıştır. Korunması Gerekli Kültür Varlığı niteliğindeki 2. Grup tescilli yapının, binanın cephesi gibi iç mekanları ile de etkileyici, gösterişli ve özelliklidir. Çok fazla tahrip edilmeyen hamamı, külhanı, çamaşırlığı, yer ocakları, maltızları, mermer evyeleri ile özgünlüklerini korumaktaydı. Mimari detayları aynen korunarak eksikleri onarılarak tamamlanmıştır. Tüm kartonpiyerler, tavan süslemeleri ve ahşap işlemelerde özgün haliyle korunmuştur.
Ayrıca yapılan çalışmalara ek olarak, Atatürk Lisesi binasının ahşap pencere ve tuvalet yenilemeleri, dış cephe boyanması gibi yapının korunmasına katkıda bulunacak bakım ve onarımlar yapılmıştır. Böylece yaklaşık 125 yıllık geçmişi olan bir yapının ömrünün uzatılması sağlanmıştır.
Eski piyano müzede yerini aldı
Müze yapısının, önceki müdür lojmanı olarak kullanılmasını belgeleyen eşyalar; yemek odası dolapları ve mutfak dolapları günümüze kadar ulaşmıştır. Bodrum katta ise eski piyano bulunmuştur. Piyanonun bakım ve onarımı yapılarak zemin katta bulunan salona yerleştirilmiştir.
Birbirinden ünlü mezunlar
Kurulduğundan bu yana pek çok ünlü isim yetiştiren okulun öğrencileri arasında kimler yok ki: Başbakan Şemsettin Günaltay (öğretmen), Başbakan Şükrü Saraçoğlu, eski Milli Savunma Bakanı İlhami Sancar, İçişleri eski Bakanı Hilmi Uran, Maliye eski Bakanı Sümer Oral, Adalet eski Bakanı Mahmut Esat Bozkurt ve Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda Meclis Başkanı olarak görev yapan Halil Menteşe okulda eğitim gören ünlülerden. Ayrıca Genelkurmay Başkanı Kazım Orbay ve Memduh Tağmaç, yazar Necati Cumalı, şair Attila İlhan, ünlü kalp cerrahı Siyami Ersek, müzikolog ve devlet sanatçısı Ahmet Adnan Saygun, yazar Samim Kocagöz, merdiven şiiri yazarı Ahmed Haşim, İzmir Büyükşehir Belediyesi eski Başkanı Ahmet Piriştina, Neyzen ve şair Teyzen Tevfik, Dokuz Eylül Ünivertisesi Rektörü Prof.Dr. Mehmet Füzün, İzmir İktisat Kongresini toplayan İzmir Mebusu Mahmut Esat Bozkurt, yönetmen Mete Özgencil, şarkıcı Ali Kocatepe, futbolcu Hasan Kabze, Ressam Nafi Çil, Türk romancı, gazeteci, şair, diplomat Yakup Kadri Karaosmanoğlu, ünlü beyin cerrahı Cengiz Kuday, Gazeteci Yazar Yılmaz Özdil, Türkiye Futbol Federasyonu Başkanı Mahmut Özgener bu okulda eğitim almış isimler arasında bulunuyor.
