Nice kavuşmalara tanık; Fransız Konsolosluk Binası

Yazı: CİHAT KEMAL PEHLİVANOĞLU / Mimar

İzmir Kordon’da sayıları çok az olan asırlık binalardan birisidir Fransız Konsolosluk Yapısı. Kordon’un hemen arkasında Talat Paşa Caddesi’ne cephesi bulunan bina, dönemin hatırasını yansıtan ender mimarlık örneklerindendir.

Geleneksel üslubun en güzel örneklerinden birisi olan yapının, yığma taş örgü sistemi içerisinde taşın kullanımını ön plana çıkaran ve mermer süslemeleriyle sade bir zarafeti birlikte sunduğu görülmektedir.

Köşe parsel üzerinde konumlanmış yapının üç cephesi bulunmaktadır. Bugünkü kullanımında konsolosluk ana giriş kapısı, Talat Paşa Caddesi üzerindedir. Yapının hemen Kordon’a geçilebilen yan sokağın içerisinde bir yan girişi daha bulunmaktadır. Talat Paşa Caddesi cephesindeki giriş kapısı kemerlidir. Göz seviyesinde mermerden damlalıklı ve profilli iki katlı silme, bodrum kat pencere seviyesinin üzerinde tüm yapıyı çerçevelemektedir. Zemin kotuyla silme kotu arasında kalan kısımda mermer düzgün kaba yonu kesme taş örgü ile cephe kaplanmıştır.

Zemin katta caddeye bakan beş adet pencere, tümünde mermer çerçeve ile çerçevelenmiş ve mermer denizlikler ile tamamlanmıştır. Bunlardan yalnızca bir tanesi, iki adet mermer konsol üzerinde ve cepheden daha taşkın durumdadır ve alnı mermerden katlı silme ile çerçevelenmiştir.

Bu pencerenin bulunduğu kısım, düşeyde cephe boyunca tek pilastr ile çatıya kadar cepheden öne çıkarılmıştır. Pilastr çizgisi üzerinde bütünlüğü sağlamak üzere düşeyde aralıklı mermer düzgün kaba yonu kesme taş ile kaplama yapılmıştır. Bu özellik yapının tüm düşeyde köşe oluşturan noktalarında mevcuttur ve yapının ana karakteristiğini ortaya koyan unsurlardandır. Zemin kat ile birinci kat, zemin kat tavan kotu seviyesinde, cephede kısmi düz çatının hemen saçak seviyesi altında mermer zemin kat geçiş silmesinden farklı profilde bir silme ile sonlandırılmıştır. Pilastr ile ayrılan kısım ile düz çatı örtüsü arasında kalan kısımda mini bir teras oluşturulmuştur. Teras beton aralıklı şekilde ve üzerinde iki adet demir bayrak gönderi taşıyacak şekilde asılıdır. Ve yapı, fotoğrafın çekildiği tarihte bayraksızdır.

Çocukluk hatıralarımdan dikkatimi çeker…Dedem, Cumhuriyet Meydanı’ndaki Anıt Apartmanı’ndan çıkıp, bu yol üzerinde yaptığımız gezintilerde, söz konusu mini terasın aslında ilk zamanlarında yerinde mevcut olmadığını bana anlatırdı. Bugün İzmir Valiliği İzmir İl Kültür Turizm Müdürlüğünce Eylül 2009 bastırılmış olan “İzmir Kent Tarihi” isimli kitabın doksan beşinci sayfasında, Fransız Konsolosluk binasının o yıllardaki görünümünü yansıtan bir fotoğraf bulunmaktadır. Bu tarihi fotoğraftaki görünüme göre, gerçekten o yıllarda Talat Paşa Caddesine bakan cephe üzerinde bir teras yoktur. Giriş kısmının üzerindeki tek eğimli çatı örtüsü pilastr ayrımına kadar tek parça halinde gelmektedir. O açıdan bakıldığında bu cephede teras, o yıllarda mevcut olmadığı için bugün birinci kattaki terasa açılan kapılar ve pencere de özgününde bulunmamaktadır.

Çatının hemen devamında aynı cephe üzerinde düz iki silme, pilastr ayrımına kadar gitmekte, alttaki silme ise pilastr ve yan cephe ve boyunca ve Kordon Cephesi’ne aynı profil ve seviyede yansıyacak şekilde devam etmektedir. Cephede iki adet baca, görüşe girmektedir. Köşe noktasının hemen üzerinde birinci kattaki özgün pencere tipolojisi, zemin kat ile aynıdır. Bunun hemen üzerinde küçük boyutlu bir adet çatı havalandırma penceresi göze çarpmaktadır. Pencerelerde krem rengi ahşap kepenkler bulunmaktadır.

Dar Sokağın içerisinde zemin katta altı adet pencere yer almaktadır. Pencerelerin çevresi mermer çerçeveli olarak geçilmiş, denizlik ve pencere iki mermer profil konsol üzerinde taşıtılmıştır. Pencere üstlerinde profilli alın silmeleri mevcuttur. Üst kat pencereleri daha sadedir ve Talat Paşa Caddesi’ndeki genel pencere tipolojisi burada aynen devam etmektedir.

Dar sokağın Kordon’a yakın kısmında son pencereden hemen önce yapıya ikinci bir giriş noktası bulunmaktadır. Bu giriş kısmı tek kademeli pilastr ile cepheden önce çıkarak zenginleştirilmiş ve giriş kapısının tüm yan yüzeyi kasa çerçevesi ve alnı, mermer yüzeyle kaplanmıştır. Alın tacı iki adet zarif konsol ile taşıtılmış, üstünde ise demir parmaklıklı mermer çerçeveli ve yassı kemerli tek adet pencere boşluğu ile geçiş sağlanmıştır. Pencere yan kısımları motiflidir. Bu yan girişin düşey pilastr iki yan sınırında, düzgün kaba yonu kesme taş çatı gabarisine kadar devam etmektedir ve yan giriş kapısının alın taşı ile de çizgisel olarak cephede bütünleştirilmiştir. Bodrum kat pencere seviyesinin üzerindeki kat arası silmeleri, burada da devamlılık göstermektedir.

Mermerden balkon

Girişin hemen üstünde birinci kata bağlantılı tamamen mermerden balkon yer almaktadır ve üç adet mermer konsol tarafından taşıtılmaktadır. Yan sokakta bulunmasına rağmen bu giriş noktası yapısal olarak daha görkemlidir. Balkon korkulukları, mermer ve profillidir. Balkona açılan kapının çerçevesi mermerdir ve alın üstünde iki küçük konsol izi üzerine mermer silme ile sonlandırılmıştır. Çatı kat kısmında çatı ile bağlantılı mekânın dikdörtgen formlu ve demir parmaklıklı üç adet pencere olduğu görülmektedir. Birinci kat silmesi, cephe boyunca burada devam etmekte ve yapının köşe noktasından dönerek, Kordon cephesine bağlantı sağlamaktadır.

Kordon Cephesi tamamen simetriktir. Yapının köşe noktalarından düşeyde kaba yonu kesme taş ile aralıklı çerçevelenmiş ve bu çerçeve tek kademeli pilastr üzerinde taşkın haldedir. Bodrum kat seviyesine beş adet pencere açılmaktadır.

İkiz özelliği

Simetrik cephenin en belirleyici özelliği ise orta kısımdaki terasın cephede üç adet kemerli boşluk ile çerçevelenmiş olmasıdır. Kemerlerin aralarında iki adet balkon korkulukları mermerden profillidir ve birinci katta teras aynı derinlikte bulunmaktadır. Ancak bu terası belirleyen özellik, dört adet mermer sütun ile çatısının taşıtılmasıdır. Çatı seviyesinde cephe boyunca beş adet minik pencere açıklıkları, yatayda dikdörtgen şekilde bulunmaktadır. Teras parapet duvarı mermer korkuluklu ve parapet üzeri mermer yatay profilli ile sonlandırılmıştır.

Orta kısımda yaratılan bu boşluk hissi, yapıyı tamamen ayağa kaldıran ve onu unutulmaz kılan ikiz özelliğidir. Teraslara açılan üçer adet kapı bulunmaktadır. Zemin kat kapıların gabarileri daha yüksektir ve kapı üst kısımları ayrı kepenkli ve camlıdır. Kapıların kenarları mermer çerçevelidir ve zemin kat mermer genişlikleri birinci kata oranla daha geniştir. Birinci katta simetrik iki yapı öğesinden terasa açılan açıklıklar bulunmaktadır. Kordona bakan cephe boyunca çatı, teras çatıdır.

Kordon tarafında Fransız Konsolosluk yapısının en zengin mimari dili, cephesidir. Zemin kat ve birinci kat pencere tipolojileri, diğer cepheler ile uyum içerisinde ve aynıdır.

Yan giriş cephesinin hemen içerisinde holden zemin kata bağlantı sağlayan tek kollu demir korkuluklu bir merdiven bulunmaktadır. Bu, hemen zemin katta iç koridora ulaşımı sağlayan kemerli geçişe bağlantılı bir hol genişliğinde üst sahanlık ile irtibatlıdır. Girişte solda Kordon cephesine bakan odaya açılan bir pencere, holü görmektedir ve pencere içi mermer korkuluk bulunmaktadır. Dikdörtgen iç pencerenin altında bodruma bir geçiş yer almaktadır. Bu merdivenin kanadı üzerindeki mermer limonluk genişliğindeki mermer silme, üst merdiven sahanlık kotunun altında hol boyunca mekânı gezmektedir.

Kültür ve sanat merkezi olarak da işlev görecek

Dönemin yoğun ticaret hayatının merkezinde olan yapı, bugün İzmir’i temsil eden yapısal bir öğedir. Yakın dönemde, Fransa’nın Türkiye Büyükelçisi Bernard Emie tarafından sağlıklılaştırması istenmiş ve bu yönde çalışmalar yapılmıştır. Yapı yeni fonksiyonuyla kültür ve sanat merkezi olarak da işlev görecektir.

Uzun bir dönemin izlerini üzerinde taşıyan bina, bir buluşma noktasıdır aynı zamanda. İzmir yangınının olduğu dönemde İtalyan Kız Okulu ve Fransız Konsolosluk Yapısı, yangından etkilenmemiştir. Ancak şimdilerde İtalyan Konsolosluğunun bulunduğu mevkideki eski İtalyan Okulu, günümüzde çok yazık ki mevcut değildir. Uzun süren dostlukların getirdiği bir izdir, böylesi yapılar.

Dönemin ticaretinin ve Fransız geleneğinin bir ölçüsü niteliğinde olan bu zarif yapı, daha nice kavuşmalara tanık olacaktır.