Üç dinin buluşma noktası
Farklı kültür ve dinlerin bir arada hoşgörü ve barış içinde yaşadığı İzmir’de camilerin yanı sıra, çok sayıda kilise ve sinagog kentin kültürel kimliğine zenginlik katmaktadır
Yüzyıllardır cami, kilise ve sinagogları ile üç farklı ilahi dinin kutsal mekânlarına hoşgörü ve saygı ile ev sahipliği yapan İzmir, sahip olduğu değerlerle İnanç Turizmi kapsamında da çok özel bir konuma sahiptir.
Hıristiyanlar için dini açıdan çok önem taşıyan ve Papa VI. Paul’un 1967’de, Papa II. John Paul’un 1979’da ve Papa XVI Benedict’in 2006 yılında ziyaret ettiği Meryemana Evi, Efes antik kentinde yer alan ve Meryem Ana adına yapılmış ilk kilise olan "Çifte Kiliseler" ve Hz. İsa’nın en sevdiği havarisi olan St. John’un mezarının da içinde bulunduğu St. John Bazilikası, Yedi Uyuyanlar Mağarası’nın yanı sıra İncil’de yer alan ve Anadolu’da Hıristiyanlığı yaymak için kurulan Yedi Kiliselerden üçünün Ephesus (Efes), Smyrna (İzmir), ve Pergamon (Bergama) İzmir il sınırları içinde bulunması kenti İnanç Turizmi açısından önemli kılmaktadır.
Ancak unutulmamalıdır ki, İncil’de sözü edilen kiliseler gerçek anlamda kiliseler olmayıp, Romalıların zulmünden kaçıp ibadet yapan ilk Hıristiyan topluluklarını ifade etmektedir. Günümüzde yedi kilise topluluğunun bulunduğu yerlerde göze çarpan kilise kalıntıları Hıristiyanlık resmi din olarak kabul edildikten sonra inşa edilmiş yapılara aittir.
Camiler
HİSARÖNÜ CAMİİ: 16. yüzyılın sonlarında yapılan cami kayıtlara 1592 ve 1598 olarak iki farklı şekilde geçirilmiştir. Ortasında merkezi büyük bir kubbe ile iki yanda uzunlamasına üçer büyük kubbesi vardır. Daha geride de üç küçük kubbesi bulunmaktadır. Osmanlı süsleme sanatının güzel örneklerine sahip olup, kentin en büyük ve merkez camiidir.
KESTANE PAZARI CAMİİ: Kemeraltı’nın en ilgi çekici yerlerinden birisidir. Kare planlı ana kubbeyi destekleyen dört kubbeli Kestane Camii 1677 yılında yapılmıştır. Güzel mihrabının Selçuk’taki İsa Bey Cami’nden getirildiği sanılmaktadır.
SALEPÇİOĞLU CAMİİ: Son derece zarif bir yapı tarzına sahip olan cami, Salepçioğlu sokağında bulunmaktadır. 1906 yılında Salepçizade Hacı Ahmet Efendi tarafından İzmir'in en büyük kubbeli camisi olarak yaptırılan cami, ince yapılı, zarif bir minareye sahiptir. İzmir'in en nadide camileri arasında yer almaktadır.
ŞADIRVAN CAMİİ: Ünlü Türk gezgini Evliya Çelebi’ye göre caminin yapılış tarihi 1636’dır. Adı yan tarafında ve altında bulunan şadırvandan gelmektedir. Doğu yönünde tek şerefeli minaresi, batı yönünde de kütüphanesi vardır.
BAŞDURAK CAMİİ: Anafartalar Caddesi’ndeki cami 1652 yılında yapılmıştır. Son cemaat yeri camekanlı olan caminin minberi mermerdendir.
KEMERALTI CAMİİ: Anafartalar Caddesi kenarında zamanın iç limanında yer alan caminin 18. yüzyılda yapıldığı düşünülmektedir. Medrese, kütüphane ve sebili ile bir külliye oluşturan cami tek kubbelidir.
YALI (KONAK) CAMİİ: Konak Meydanı’nda, çinileri ve sekizgen planıyla dikkatleri çeken, İzmir'in en zarif camilerinden Yalı (Konak) Camii, Mehmet Paşa kızı Ayşe Hanım tarafından 1755 yılında yaptırılmış, I. Dünya Savaşı'nda onarılmıştır. Dışı Kütahya çinileri ile kaplı olan caminin 1964'de geçirdiği onarımdan sonra yalnız kapı ve pencere kenarlarında çiniler bırakılmıştır. Klasik Osmanlı mimarisi tarzında tek kubbeli ve tek minareli şirin bir yapıdır.
KURŞUNLU CAMİİ: Namazgah Meydanı’ndaki cami, kentin en eski camilerinden olup, Yavuz Sultan Selim tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Önünde küçük avluda ezan okunması için yapılan üç metre yükseklikte bir platform vardır.
FAİKPAŞA CAMİİ: 16. yüzyıl başlarında yapılmış olan camii 1842 yılında onarım görmüştür. 965 ve 967. sokaklardaki caminin kâgir kubbesi kurşunla kaplıdır.
ŞEYH CAMİİ: 964-961 sokaklar arasında olup, adını yanındaki türbede yatan Aziz Mahmud Hüdai Efendi’nin halifelerinden ve Halvetiye tarikatından Şeyh Mustafa Efendi'den almaktadır. Evliya Çelebi bu camiden bahsetmekte ve bu zatın o zaman sağ olduğunu söylemektedir. Camiinin 17. yüzyılın ortalarında yapılmış olduğu tahmin edilmektedir.
FETTAH CAMİİ: 1297 ve 1298. sokakların köşesinde olup 17. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Evliya Çelebi "Abdülfettah Çavuş" dediği bu camiden "Kiremitli Amma Mamur" olarak bahseder.
HATUNİYE CAMİİ: Anafartalar Caddesi'nde 17. yüzyıla ait yapıyı Yusuf Çavuş oğlu Ahmet Ağa'nın annesi Tayyibe Hatun'un yaptırdığı bilinmektedir. Caminin ilk bölümünde ana mekânı örten kubbe 12 köşeli kasnağa oturmaktadır.
ALİAĞA CAMİİ; 1672'de Gediz Ali Ağa tarafından yaptırılmış olan cami, kare planlı ve sekiz köşeli ahşap sütunların üzerinde tek kubbelidir. Sütun başlıklarının altın yaldız süslemeleri ve kubbenin kalem işleri 19. yüzyıldandır.
İKİÇEŞMELİK CAMİİ: İkiçeşmelik semtinde, 1893 yılında yapılan caminin ana mekânı, iki ayak ve dört sütuna dayanan kubbe ile örtülüdür. Kubbe, kalem işiyle bezelidir. Doğusunda küçük bir avlu bulunmaktadır.
ÇORAKKAPI CAMİİ: Basmane Garı karşısında yer alan cami, 1747 yılında yaptırılmıştır. Ana mekân, sekizgen kasnağa oturan tek kubbe ile örtülüdür. Yanlarda üçer kubbeli mekânlarla genişletilmiştir. Minberi mermer, minaresi kesme taştandır.
Kiliseler
SAİNT POLİKARP (POLYCARPE) KİLİSESİ: Necatibey Bulvarı üzerindeki İzmir’in en eski kilisesi Aziz Yuhanna’nın ilk öğrencilerinden olan Aziz Polikarp’a adanmıştır. Romalı yöneticilerin inancından vazgeçirmek için çok baskı yapmalarına rağmen Polikarp inancından vazgeçmemiş, bunun üzerine 23 Şubat 155’de Kadifekale eteklerindeki Roma Stadyumu’nda yakılarak öldürülmüştür. Adı verilen bugünkü kilise 1625 yılında Sultan Süleyman’ın izni ile yapılmıştır.
SAİNT JOHN KİLİSESİ: Alsancak Garı’nın karşısındaki kilise Anglikan mezhebine aittir. 7 Nisan 1902’de ibadete açılmış ve İncil yazarı Saint Jean’e adanmıştır.
SAİNT JOHN DOM KATEDRALİ: Şehit Nevres Bulvarı üzerindeki kilisenin yapımına 1862’de başlanmış 1874’te ibadete açılmıştır. Dönemin Osmanlı Padişahı Sultan Abdülaziz kilisenin yapımı için büyük miktarda altın bağışlamıştır. Kilise halen hem katolik hem de protestan Amerikalılar tarafından kullanılmaktadır.
SANTA MARİA KİLİSESİ: Halit Ziya Bulvarı’ndaki kilise İtalyan Katolik Kilisesi olup Fransisken rahipler görev yapmaktadır.
NOTRE DAME DE ST. HOLY ROSARY KİLİSESİ: Alsancak semtinde 1481 numaralı sokakta bulunmaktadır.
AYA FOTİNİ: 1793 yılında ibadete açılan kilise Alsancak 1374 sokakta bulunmaktadır.
NOTRE DAME LOURDES KATOLİK KİLİSESİ: Göztepe Semti’nde 81. sokakta yer alan kilise yapısal özelliklerini hala korumakta olup, hatta bulunduğu sokak hala halk arasında “Kilise Sokağı” adı ile anılmaktadır.
ST. JOHN BAPTİST KİLİSESİ: Kemalpaşa Caddesi 15 numarada bulunan ve yıl boyunca açık olan kilise ziyaret edilebilmektedir.
SANTA MARIA KATOLİK KİLİSESİ: Bornova Cumhuriyet Meydanı’nda Kars İlköğretim Okulu yakınındaki kilisenin yapım tarihi 1797’dir. Franciscan Mezhebi’nce inşa edilen yapı, Bizans tarzında olup, günümüzde de ibadete açıktır. Bahçesindeki mezarlık da koruma altındadır.
ST. HELEN KATOLİK KİLİSESİ: Bir zamanlar "Kordelya" olarak bilinen Karşıyaka'daki St. Helen Kilisesi, Karşıyaka'nın ilk Katolik Kilisesi olup yapımı 1904 yılında tamamlanmıştır. St. Helen Kilisesi'nin planını çizen ve yapı işini idare eden mimar, Konak Saat Kulesi'nin ve St. Polycarp Kilisesi'nin ünlü kemerini çizen Raymond Pere’dir. Kilisenin dış mimarisindeki usta işçilik, içinde bir sanata dönüşmektedir.
PROTESTAN KİLİSESİ: 1838 yılında yapılmış bir Protestan İngiliz kilisesidir. 1961 yılında Buca Belediyesi’ne devredilmiştir. Haç planlı kilisenin Neo-Gotik pencerelerindeki değerli cam vitraylar devirden sonra Alsancak’taki St. John Evengelist Kilisesi’ne nakledilmiştir.
Sinagoglar
BETH İSRAEL SİNAGOGU: Mithatpaşa Caddesi üzerinde 265 numarada bulunan sinagog Osmanlı Sultanı II. Abdülhamit’in fermanı ile Karataş semtinde yapılmıştır. 1905 yılında yapımına başlanıp 1907 yılında ibadete açılmıştır. 1200 altın liraya mal olan sinagog İzmir’deki en büyük Musevi ibadethanesidir. İzmirli Musevilerin nikâh törenleri de burada yapılmaktadır.
SHAAR ASHAMAYAN SİNAGOGU: Musevi cemaate ait sinagog Alsancak’ta 1390 numaralı sokakta bulunmaktadır.
BİKUR HOLİM SİNAGOGU: İkiçeşmelik Caddesi'nde bulunan Bikur Holim Sinagog'u ilk kez İzmir'de yaşayan Hollanda asıllı Salomon de Ciaves tarafından yaptırılmıştır. Şehri kavuran bir yangında (1772) yok olan bu ilk sinagogun yerine yenisi 1800 yılında Manuel de Ciaves tarafından yaptırılmıştır. Bugün İzmir'in en güzel sinagogu olan Bikur Holim o günlerdeki görüntüsünü günümüzde de korumaktadır.
Günümüzde Havra Sokağı ve İkiçeşmelik civarında altı sinagog daha bulunmaktadır. Bunların pek çoğu cemaat azlığı nedeniyle kullanılmamakta olup yine de varlıklarını korumaktadırlar. Bir dönem Yahudi nüfusun yoğun olarak yaşadığı yöre inanç turizmi açısından Musevilerce ziyarette tercih edilen bir yöredir. Bu sinagoglar ve bulundukları yerler şöyledir:
Sinyora (Giveret ) Sinagogu 927 Sokak No: 7
Şalom Sinagogu 927 Sokak No: 38
Algazi Sinagogu 927 Sokak No: 8
Etz Hayim Sinagogu 937 Sokak No: 5
Hevra Sinagogu 927 Sokak No: 4/17
Bet İllel Sinagogu 920 Sokak No: 23
